Son zamanlarda borsayla ilgileniyorsanız “brüt takas uygulaması” diye bir terimden bahsedildiğini duymuşsunuzdur. Brüt takas uygulaması SPK’nın ilgili web sitesinde yazdığına göre “netleştirmenin kaldırılması” olarak da ifade edilebiliyor. Bugünkü yazımızda okurlarımıza brüt takas hakkında daha detaylı bilgi vermek istedik.
Önce kısa bir not; geçtiğimiz hafta brüt takas uygulaması kapsamına Derimod Konfeksiyon Ayakkabı Deri Sanayi ve Ticaret A.Ş. (DERIM.E) hisse senedi de dahil edildi. 28.07.2010 tarihinde gerçekleştirilen işlemlerden başlamak üzere İMKB tarafından yapılacak ikinci bir duyuruya kadar geçecek süre boyunca, brüt takas uygulamasına başlanmış oldu. 28.07.2010 tarihi itibariyle brüt takasa konu olan İMKB hisse senedi kodları şunlar : ASLAN, VKFRS, GSRAY, LINK, DERIM
Netleştirme, mevcut durumda İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) tarafından aracı kurumların iki seans süresince gerçekleştirilen işlemlerinin hisse bazında ve toplam TL olarak yapılması işlemine deniyor. Daha açıklayıcı olması için biraz daha detayına girelim. Bildiğiniz gibi İMKB’de bir iş günü içinde iki seans işlem yapılır. Bu çerçevede, aynı tarihli iki seans süresince, bir hisse senedinde hem satış hem de alış işlemi yapan aracı kuruluş, satış toplamı alış toplamına mahsup edilerek çıkan net bakiyeye göre söz konusu hisse senedi üzerinden takasa borçlandırılmakta veya alacaklandırılmaktadır. Diğer yandan tüm hisse senetlerindeki alış veya satışlarının bedelleri ise genel olarak netleştirilmekte ve aracı kuruluşun alış tutarları fazla ise aracı kuruluş takasa nakit borçlu, satış tutarları fazla ise takastan nakit alacaklı olmaktadır. Netleştirme uygulaması sayesinde bir hisse senedinde gün içinde alım satım gerçekleştiren bir yatırımcı sadece gerçekleştirdiği alım veya satım sonucundaki net fark miktarı kadar teslim yükümlülüğüne tabi olmaktadır.
Bu işleyiş borsada işlem yapan yatırımcıların alım satım işlemlerinde sürati ve hacmi arttırır. Ancak brüt takas uygulaması başlatılan yukarıda kodlarını paylaştığımız hisse senetlerinde, uzun süre çok yüksek volatilite (volatilite hisse senedi fiyatlarında iniş çıkışların çok sık ve yüksek farklarda gerçekleşmesidir) olduğu gözlemlenmesi üzerine brüt takas uygulamasına geçildi ve netleştirme kaldırıldı.
Brüt takas uygulamasına geçildiği ile ilgili yapılan açıklamanın ardından, uygulama kapsamına alınan hisse senedini almak isterseniz elinizde net paranızın olması gerekir. Yani gün içinde sattığınız hisse senedinin karşılığı olan takastan gelecek tutarı kullanamazsanız, o parayla brüt takasa konu bir hisse senedinde alım işlemi gerçekleştirebilmek için T+2 süresini beklemeniz gerekir. Diyelim nakit paranız var ve brüt takasa konu olan hisse senedini aldınız. Aldığınız hisse senedini takas süresinin sonunda hesabınıza geçmeden önce (yani aynı gün içinde) satmanız mümkün değildir. Bu tür bir sınırlama ile SPK spekülatif niyeti olan yatırımcının hareket kabiliyetini sınırlamak suretiyle hisse senedi üzerinden elini çekmesi için bastırıyor diye düşünebilirsiniz.
Brüt takasın arkasındaki amaç çok asil, SPK der ki, “bu uygulama ile hisse senetlerinin piyasasında üçüncü kişiler nezdinde yanlış intiba uyandırabilecek ve piyasaya net katkı sağlamayan nitelikteki alım-satım işlemleri ile olağandışı fiyat-miktar hareketlerinin önüne geçilmesi amaçlanmaktadır.” Yani diğer bir deyişle küçük yatırımcıyı derinliği bulunmayan hisse senetlerinde spekülatörlerin oyuncağı haline düşmekten kurtarmak. Araç da kısmen uygun ama yeterli değil. Spekülatörlerle mücadele etmek istiyorsanız borsanın kurallarını oturup bir kez daha gözden geçirmek gerekir. Üstelik global kriz sırasında dünyanın büyük borsalarında yaşanan canlı deneyimlerden faydalanmak gibi bir fırsat da var önümüzde.
SPK; İMKB, Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. ile halen ortak devam etmekte olan piyasa düzenlemeleri ve teknik alt yapı çalışmalarını da dikkate alınarak; fiili dolaşımdaki pay sayısı, halka açıklık oranı, piyasanın derinliği gibi faktörleri dikkate alınarak belirli kriterler altında kalan hisse senetlerinde uygulanmak üzere brüt takas uygulamasına geçilmesine dair karar verdi. Brüt takasa konu olan hisse senetlerini kasasına kıyasla çok güçlü motoru olan otomobillere benzetebiliriz. O kasada bir aracın güvenli seyahat etmeye imkan verecek süratin çok üzerine çıkması durumunda, polisin aracı çevirip kenarda yarım saat bekletmesi gibi çok mantıklı görünmeyen bir uygulama olarak kabul edebiliriz. Unutmamak lazım ki SPK’nın kullandığı bu sınırlamanın en ideal araç olmadığı açık, ama elindeki altyapı ve araçlar söz konusu olduğunda şu an için fazla seçeneği de yok. Bu nedenle İMKB’de gün içi alım satım yapmayı düşünen kişilerin brüt takas uygulamasının geçerli olduğu hisse senetlerinin neler olduğunu bilmeleri ve bu hisselerden uzak durmalarında fayda olacaktır.