Mevduat kabul eden finansal kurumlar topladıkları mevduatlara karşılık olarak bu mevduatların Merkez Bankası tarafından belirlenen oran kadarki kısmını Merkez Bankası’nda tutmakla yükümlüdürler. Bu ayrılan tutara zorunlu karşılık denir.
Günümüzde zorunlu karşılık oranları T.C. Merkez Bankası dahil bir çok modern merkez bankası tarafından para politikası aracı olarak kullanılmaktadır. 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’nun 40. maddesi çerçevesinde, Merkez Bankası nezdinde açılan hesaplarda nakden tesis edilen zorunlu karşılıkların oranı, zorunlu karşılığa tabi yükümlülüklerin kapsamı vb. gibi uygulamaya yönelik her türlü usul ve esaslar Merkez Bankası tebliğleri ile belirlenmektedir.
Yürürlükteki tebliğlere göre, bankaların yurt içi toplam pasiflerinden indirilecek kalemler çıkarıldıktan sonra bulunacak tutarlar ile yurt dışındaki şubeleri adına Türkiye’den kabul ettikleri mevduat, katılım fonu ve bankalarca temin edilip yurt dışı şubeleri nezdinde izlenen kredi tutarları, bankaların zorunlu karşılığa tabi Türk parası ve yabancı para yükümlülüklerini oluşturur.
18 Nisan’da görev süresi sonra erecek olan Durmuş Yılmaz’ın Merkez Bankası Başkanı olarak son kez katıldığı Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısında yaptığı gibi sürpriz bir 300 baz puan artırıma gidildiği durumlarda, eğer bankalar atıl rezervlere sahip değilse verdikleri kredileri geri çağırırlar (ticari ve kobi kredilerinde; bireysel kredilerde geri çağrılma söz konusu değildir). Bu durum para arzının azalmasına neden olur. Zorunlu karşılık oranı düşürüldüğünde ise zorunlu karşılıkların bir kısmı kullanılabilir rezerv şekline dönüşür, bu da bankaların kredi tabanını artırır. Bankaların kredi tabanının genişlemesi de para arzının artmasına neden olur.
Zorunlu karşılıkta tutulan meblağları bankalar paradan para kazandıkları ticari faaliyetlerde kullanamadıklarından bu karlılıklarını etkileyen bir durumdur. Merkez Bankası’nın dünkü baz puan artışı kararını takiben bireysel ve diğer kredilerde bankaların faiz oranlarında bir artışa gitmesi oldukça mümkün gözüküyor. Merkez Bankası kararının ardından faizde 50 baz puan maliyet artışı olmasına yönelik beklentilerden bahsedilmeye başlandı bile.
Zorunlu karşılık oranlarına Merkez Bankası internet sitesindeki “Veriler – Bankacılık Verileri” bağlantısından, konuyla ilgili düzenlemelere ise “Mevzuat – Bankacılık” bölümünden ulaşabilirsiniz.